مشهد کلانشهری در شمال شرقی ایران و مرکز استان خراسان رضوی است. این شهر در زمان افشاریان، پایتخت ایران بود. مشهد با ۳۵۱ کیلومتر مربع مساحت، دومین شهر پهناور ایران پس از تهران است. براساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۹۵ مشهد با ۳٬۰۰۱٬۱۸۴ تن جمعیت، دومین شهر پرجمعیت ایران پس از تهران و نود و پنجمین شهر پر جمعیت دنیا بهشمار میرود. این شهر به واسطهٔ وجود حرم علی بن موسی الرضا، هشتمین امام مذهب شیعه، سالانه پذیرای بیش از ۲۷ میلیون زائر از داخل و دو میلیون زائر از خارج از کشور است.
شهر مشهد در حوزهٔ رودخانهٔ کشفرود و در دشت مشهد بین کوههای هزارمسجد و بینالود گسترده شدهاست. بیشینهٔ ارتفاع شهر مشهد ۱۱۵۰ متر و کمینهٔ آن ۹۵۰ متر است. شهر مشهد دارای آب و هوای متغیر، اما معتدل و متمایل به سرد و خشک است و از تابستانهای گرم و خشک و زمستانهای سرد و مرطوب برخوردار است. بیشینهٔ درجه حرارت در تابستانها ۴۳ درجه بالای صفر و کمینهٔ آن در زمستانها ۲۳ درجه زیر صفر است.
مشهد دارای ۱۳ منطقهٔ شهرداری است و شهردار آن، توسط شورای شهر ۱۵ نفره انتخاب میشود. این شهر دارای یک فرودگاه بینالمللی، یک ایستگاه راهآهن و سه پایانه است که ارتباط آن با شهرهای دیگر را ممکن میسازد. حمل و نقل داخلی مشهد، توسط سامانهٔ تاکسیرانی و اتوبوسرانی و قطار شهری انجام میشود. اقتصاد مشهد متکی به گردشگری مذهبی با تمرکز بر حرم امام رضا است. در کنار آن، وجود مراکز تجاری بزرگ و امکانات پزشکی قابل توجه، موجب رونق گردشگری تفریحی و گردشگری سلامت در این شهر نیز شدهاست.
بیش از ۹۳٪ مردم مشهد فارسیزبان هستند. تراکم جمعیت در مشهد بیش از نه هزار تن در هر کیلومتر مربع است. این شهر در سال ۱۳۸۸ رسماً به عنوان «پایتخت معنوی ایران» انتخاب شد.
شهر مشهد مرکز استان خراسان رضوی با ۳۵۱ کیلومتر مربع مساحت، در شمالشرق ایران و در طول جغرافیایی ۵۹ درجه و ۱۵ دقیقه تا ۶۰ درجه و ۳۶ دقیقه و عرض جغرافیایی ۳۵ درجه و ۴۳ دقیقه تا ۳۷ درجه و ۸ دقیقه و در حوضهٔ آبریز کشفرود، بین رشتهکوههای بینالود و هزارمسجد واقع است. ارتفاع شهر از سطح دریا حدود ۱۰۵۰ متر (حداکثر ۱۱۵۰ متر و حداقل ۹۵۰ متر) است.
زمینشناسی
دشت مشهد بهصورت درهای وسیع دارای ابعادی بهطول بیش از ۱۰۰ کیلومتر و عرض متوسط حدود ۲۵ کیلومتر و وسعت حدود ۲۵۰۰ کیلومتر مربع است. دشت مشهد با مختصات طول جغرافیایی ´۲۱:°۵۸ تا ´۰۸:°۶۰ درجهٔ شرقی و عرض جغرافیایی ´۴۰:°۳۵ تا ´۰۳:°۳۶ درجهٔ شمالی در حوضهٔ آبریز رودخانهٔ کشفرود در خراسان رضوی قرار دارد. از میان سازندهای موجود در این دشت، سازند مزدوران (سازند دوران دوم) در رابطه با منابع آب زیرزمینی حائز اهمیت است. این سازند که از رسوبات سخت کربناته تشکیل شده، بهدلیل وجود فضاهای خالی کارستی، قادر است سفرههای آب زیرزمینی را به وجود آورد. ازجمله منابع آب سطحی این دشت نیز میتوان به خود رودخانهٔ کشفرود اشاره کرد. این رودخانه در گذشته دارای آب زیادی بوده؛ ولی درحالحاضر بهعلت پایینافتادن سطح آب زیرزمینی و در نتیجه قطعشدن زهکشها تنها در مواقع سیلابی شدید، مقداری آب از سرشاخههای آن وارد میشوند
اقلیم
مشهد بهدلیل موقعیت جغرافیایی خاص که در منطقهٔ مرزی بین شمال و جنوب خراسان قرار دارد و نیز تداخل جبهههای مختلف آبوهوایی، دارای آبوهوا و خصوصیات ویژهٔ اقلیمی است و قسمت اعظم دشت مشهد–نیشابور، جزء اقلیم سرد و خشک و قسمتی از دشت مشهد–قوچان، نیمهخشک و سرد و بخش کوچکی از بلندترین ارتفاعات رشتهکوههای بینالود و هزارمسجد جزء اقلیم مرطوب سرد است و درمجموع شهر مشهد دارای آبوهوای متغیر، اما معتدل و متمایل به سرد و خشک است و از تابستانهای گرم و خشک و زمستانهای سرد و مرطوب برخوردار است. وزش بادها در شهر مشهد بیشتر در جهت جنوبشرقی به شمالغربی است. بیشینهٔ درجه حرارت در تابستانها ۴۳ درجه بالای صفر و کمینهٔ آن در زمستانها ۲۳ درجه زیر صفر است.
جاذبههای مذهبی
در تاریخ ۸ آبان ۱۳۸۸ مصادف با سالروز تولد امام هشتم شیعیان، توسط محمود احمدینژاد، رئیسجمهور وقت و نمایندگان مجلس شورای اسلامی، مشهد رسماً به عنوان «پایتخت معنوی ایران» انتخاب شد. مهمترین مکان مذهبی شهر مشهد که مهمترین مکان مذهبی ایران نیز هست، حرم علی بن موسیالرضا است که سالانه پذیرای بیش از ۲۷ میلیون زائر داخلی و دو میلیون زائر خارجی است. موزههای آستان قدس رضوی نیز — که خود شامل چندین موزه است — در مجموعهٔ حرم قرار دارد.
آرامگاه علی بن موسی الرضا و سایر مکانهای مذهبی
آرامگاه علی بن موسی الرضا در مشهد که با نام حرم امام رضا و حرم رضوی شناخته میشود، مجموعهای دربرگیرندهٔ آرامگاه علی بن موسی الرضا و بناهایی دیگر است. این مجموعه از نظر مساحت بزرگترین و از لحاظ جمعیت دومین مسجد در جهان است. این مجموعه شامل مسجد گوهرشاد، یک موزه، دو کتابخانه، چهار مدرسه علوم دینی، یک گورستان، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، یک سالن غذاخوری برای زائران، رواقهای وسیع برای نمازگزاران و چندین ساختمان دیگر است. این مجموعه یکی از مراکز گردشگری در ایران است. حرم بهتنهایی محوطهای به مساحت ۲۶۷٬۰۷۹ مترمربع را پوشش میدهد و درصورتیکه هفت صحن با مساحت ۳۳۱٬۵۷۸ به آن افزوده شود، مساحت نهایی مجموعه ۵۹۸٬۶۵۷ مترمربع میشود. هر سال مراسم غبارروبی در این مکان انجام میشود.
دیگر مسجدها، حسینیهها و امامزادهها ازجمله مکانهای مذهبی هستند که دارای زیارتکنندگان فراوانی هستند. مسجد جامع گوهرشاد واقع در محدودهٔ حرم رضوی، مسجد هفتاد و دوتن، مصلی طرق، مسجد و حسینیه کرامت، آرامگاه پیر پالاندوز، آرامگاه شیخ نخودکی، گنبد خشتی، گنبد سبز و آرامگاه خواجه ربیع ازجمله مکانهای مذهبی مشهد هستند. همچنین امامزاده ناصر و یاسر در نزدیکی طرقبه و آرامگاه امامزاده یحیی در جاده سرخس، آرامگاه خواجه اباصلت و آرامگاه خواجه مراد در جاده فریمان در نزدیکی مشهد قرار دارند.
جاذبههای تاریخی
از سناباد و توس قدیم آثار تاریخی زیادی بر جای نماندهاست. هماکنون شهر توس در حال بازسازی است. چهار طاقی بازه هور از قدیمیترین بناهای موجود در محدودهٔ شهر است که زمان ساخت آن را سدهٔ سوم م تخمین میزنند.
برخی از جاذبههای تاریخی مشهد عبارتند از: آرامگاه نادرشاه، آرامگاه خواجه ربیع، آرامگاه فردوسی، ایستگاه راهآهن، گنبد خشتی، گنبد هارونیه و مدرسه عباسقلیخان
جاذبه های طبیعی
جاذبههای طبیعی که در نزدیکی شهر مشهد قرار دارند، شامل ییلاقات شاندیز، طرقبه، زشک، روستای کنگ، نغندر، جاغرق، چالیدره، پارک جنگلی وکیلآباد، باغوحش وکیلآباد، آبشار ارتکند، پارک جنگلی نهدره در دو کیلومتری جنوب مشهد، بوستان کوهسنگی، آبشار قره سو، دره اخلمد، فریزی، سد ارداک، هفت حوض، چشمه گیلاس و چشمه گراب هستند.
پارک جنگلی طرق (انقلاب) در حاشیهٔ جنوبشرق مشهد، در نزدیکی پلیس راه، یکی از بزرگترین اماکن در اسکان و ارائه خدمات گردشگری به شهروندان و زائران است. این پارک در سال ۱۳۴۰ احداث شده، و در سال ۱۳۷۹ بازپیرایی گردیدهاست. پارک جنگلی طرق دارای فضاهای تفریحی، فرهنگی، ورزشی و تجاری با ۲۱۰ هکتار فضای جنگلی و ۱۱۲هزار مترمربع فضاهای عمرانی است. این پارک جنگلی دارای تیپهای درختی پهنبرگ، مخلوط و سوزنیبرگ بوده و اقاقیا و زبانگنجشک بیشترین نوع در سطح این محدوده است.
فضای شهری
برخی پارکها و پارکهای آبی مشهد عبارتند از: پارک کوهسنگی، پارک و شهربازی ملت، کوهستانپارک خورشید، پارک بانوان (حجاب)، پارک ریحانه (بانوان)، باغ ملی، پارک پردیس قائم، پارک بزرگ وحدت، پارک بسیج (گلشهر)، پارک امت، پارک میرزاکوچکخان، پارک مینیاتوری، باغ گلها، سرزمین موجهای آبی، پارک آبی ایرانیان، پارک ساحلی آفتاب و سرزمین موجهای خروشان.
برخی از مهمترین مراکز خرید شهر مشهد عبارتند از: بازار رضا، مجتمع تجاری پروما، بازار بینالمللی، بازار خیام، مجتمع آلتون، مجتمع تجاری الماس شرق و مجتمع تجاری وصال
اقتصاد
اقتصاد مشهد بیشتر بر روی زعفران، زرشک، نبات، آجیل و خشکبار و چرم صنعتی (بهصورت زینتی) و صنعت فرش قرار دارد. همچنین زائران حرم رضوی و توریستها از منابع درآمدزایی این شهر هستند؛ بهطوریکه صنعت هتلداری، یکی از صنایع پررونق در این شهر محسوب میشود و ۹۰٪ گردشگران خارجی که به ایران سفر میکنند، از مشهد دیدن میکنند. از دیگر محصولات مهم کشاورزی مشهد غلات، چغندر قند و محصولات جالیزی است.
مشهد تنها در فصل تابستان سال ۱۳۸۹ پذیرای بیش از ۱۳میلیون مسافر بودهاست. وجود آرامگاه علی بن موسی الرضا در مشهد موجب شدهاست که سالانه تعداد زیادی از گردشگران و جهانگردان به مشهد سفر کنند.
صنایع
صنایع غذایی، نساجی، شیمیایی و کانی غیرفلزی و صنایع قطعهسازی و فولاد کشاورزی از عمدهترین صنایع مشهد بهشمار میآیند. مشهد یکی از قطبهای اصلی تولید چرم در ایران بهشمار میآید و کارخانههایی نظیر «چرم مشهد» در این شهر قرار دارند. همچنین در سالهای اخیر سرمایهگذاری در بخش پروژههای کلان اداری–تجاری رونق یافتهاست. از دیگر صنایع موجود در مشهد میتوان به صنایع غذایی، پوشاک، تولید مصالح ساختمانی، صنایع فلزی و صنایع دستی نیز اشاره کرد که از این میان حدود ۴۰٪ صنایع مشهد متعلق به صنایع غذایی، صنایع فلزی و صنایع دستی است.
قالی مشهد
قالیبافی در شهر مشهد حدود پنج قرن قدمت دارد. یکی از قدیمیترین فرشهای مشهد که موجود است، نوعی فرش نماز (سجاده) است که توسط شاه تهماسب به سلیمان باشکوه در سال ۱۵۵۶ م هدیه شدهاست.
شهرکهای صنعتی
شهرک گلبهار، بینالود، طوس، کاویان، کلات، ماشینسازی، باغچه و ناحیهٔ امانآباد مشهد، جزو شهرکهای صنعتی اطراف این شهر محسوب میشوند.
انرژی فسیلی
نیروگاه مشهد، نیروگاه طوس، نیروگاه فردوسی و نیروگاه سیکل ترکیبی شریعتی از مهمترین نیروگاههای شهر مشهد هستند.
مراکز تجاری
از مراکز بزرگ تجاری این شهر میتوان به زیستخاور، یاقوت مصلی، الماس شرق، وصال، پروما، تابان، کیان سنتر، بازار رضا، آفتاب، گوهرشاد، بازار مرکزی، شهر شب، مجتمع تک، مجتمع تابان، رویال سنتر، قسطنطنیه، ونک، شهدا، مجد و کوهسنگی اشاره کرد. بهدلیل وجود جاذبههای فراوان تاریخی-مذهبی و فرهنگی در مشهد، در حال حاضر نیمی از هتلها و هتلآپارتمانهای ایران در شهر مشهد قرار دارند.
نمایشگاه بینالمللی مشهد امروزه بهعنوان بزرگترین و فعالترین نمایشگاه بینالمللی تجاری در ایران بعد از نمایشگاه بینالمللی تجاری تهران فعالیت میکند. مشهد بهعلت همجواری با کشورهای آسیای میانه و موقعیت صنعتی، سالانه میزبان دهها نمایشگاه بینالمللی است. درحالحاضر (سال ۱۳۹۴) مدیریت سایت رسمی نمایشگاههای ایران بهعهدهٔ نمایشگاه مشهد است.
گردشگری
هتلها و مراکز اقامتی
در مشهد به جز کمپها، نزدیک به ۳۰۰ واحد اقامتی مجاز شامل هتلهای یک تا پنج ستاره، هتلآپارتمانها و مهمانپذیرها فعالیت دارند که از مهمترین آنها میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
هتلهای پنجستاره: مجلل درویشی، پارس مشهد، پردیسان، هما۱، هما۲، بینالمللی قصر، بینالمللی قصر طلایی، مدینةالرضا، کوثر ناب
هتلهای چهارستاره: اترک، جواد، سینور، قصر الماس، فردوس، ایران مشهد، کیانا، هلیا مشهد، توس، هاترا، زمرد، میثاق، مینو، عماد، بزرگ فردوسی
این در حالی است که در سال ۱۳۱۳ در شهر مشهد، تنها دو مهمانخانه (هتل) و ۳۳ مسافرخانهٔ مهم و یک مرکز پانسیون (با دو نمره) و هفت کافه و رستوران وجود داشت. یکی از این دو هتل، «مهمانخانهٔ شرق» در خیابان پهلوی معروف به ارگ (امام خمینی کنونی) بود که دو اتاق بزرگ و سه نمرهٔ (اتاق) کوچک با هفت نفر کارگر داشت و کرایهٔ آن برای هر نفر شبی بین چهار تا ۱۰ ریال بود.
اولین و مهمترین هتل مشهد «هتل پارس» بود که در خیابان ارگ، روبهروی باغ ملی با ۱۰ نفر کارگر و ۱۶ اتاق با اثاثیهٔ مدرن و کرایهٔ ۱۲ تا ۳۰ ریال برای هر نفر به پذیرایی از مسافران و زائران میپرداخت. بنای هتل پارس در سال ۱۳۱۶ بهوسیلهٔ یک معمار روس و به سبک روسی ساخته شدهاست. نخستین مالک این بنا یک فرد یهودی بهنام «امیناف» بودهاست که چند سال بعد از ساخت، بنا را به مجاور توسی — پدر ریاست کنونی هتل — فروخت. در سال ۱۳۲۰ با آمدن روسها به ایران، ساختمان هتل به ستاد فرماندهی روسها تبدیل شد. در سال ۱۳۵۵، این هتل بهعنوان محل برگزاری و پذیرایی از میهمانان «دومین جشنواره توس» انتخاب شد. ساختمان هتل پس از انقلاب از سوی بنیاد مستضعفان ضبط شد. ساختمان هتل پارس دارای مالکیت شخصی است و تاکنون اقدام خاصی برای ثبت، حفاظت و مرمت اصولی و همچنین تحصیل حریم بنا انجام نشدهاست.
مشهد با دارابودن ۵۵٪ تختهای گردشگری و اقامتی کشور، بیشترین تعداد مراکز اقامتی را به خود اختصاص دادهاست؛ و به همین دلیل قطب مهم گردشگری کشور محسوب میشود. بااینحال عدم پاسخگویی این تعداد مرکز گردشگری به نیاز مسافران، سبب رشد مراکز غیرمجاز اقامتی شدهاست. همین مسئله باعث بروز حوادث زیادی در این زمینه شدهاست. حدود ۳هزار تا ۵هزار واحد اقامتی غیرمجاز در سطح شهر مشهد وجود دارد.
یکی از معضلات جدید شهر مشهد کاهش میزان ماندگاری مسافر است که معمولاً مسافران پس از زیارت و خرید در بازار، مسافرت خود را اتمامیافته میدانند. درحالحاضر میزان ماندگاری در شهر مشهد به دو روز رسیدهاست.
ره اورد
ازجمله مهمترین رهآوردها و سوغات مشهد میتوان به زعفران، زرشک، نبات، هل، خشکبار، ادویه، قالی و گلیم و نمد، انگشتر فیروزه و عقیق، محصولات چرمی و دیگهای سنگی اشاره کرد. دیگها و ظروف سنگی که در اصطلاح عامهٔ مردم مشهد «هرکاره» نامیده میشود، از قرون گذشته یکی از مهمترین سوغات مخصوص مشهد بهشمار میآید. از ویژگیهای این سنگ که نوعی «سرپانتین» است، نرم و مقاومبودن آن در برابر آتش است که به دلیل طبخ ملایم، غذا را لذیذ میکند. زعفران نیز از ارزشمندترین محصولات کشاورزی ایران است که امروزه کشت آن در مناطق مرکزی و جنوبی خراسان متمرکز شدهاست. زعفران یکی از اصلیترین سوغاتهای شهر مشهد بهشمار میرود که گردشگران و زائران از بازارهای شهر آن را تهیه میکنند. معمولاً خرید زعفران همراه با زرشک صورت میگیرد. امروزه زعفران بهصورت سرگل (ریز) یا پوشال نگین (درشت) و با ریشه عرضه میشود و زرشک نیز انواعی دارد که مهمترین آنها اناری و پفکی (مجلسی) است. استان خراسان رضوی با سهمی حدود ۷۵٫۵٪ از تولید این محصول، مقام اول را در کشور داراست.
غذاها و خوراکهای محلی
از غذاها و خوراکیهای معروف مشهد میتوان به دیگچه، شیشلیک، شله مشهدی، کوکو شیرین و چنگالی اشاره کرد. شلهٔ مشهدی در فهرست آثار معنوی کشور به ثبت رسیدهاست. این غذا هرساله بهویژه در ماههای محرم و صفر و در مجالس عزاداری طبخ میشود.
برای دیدن جدیدترین آگهی های محصولات شهر مشهد به صفحه ی آگهی های بازار روز ایرانیان مراجعه کنید.